Αντικείμενο και Στόχος ως προς τις φιλοσοφικές προσεγγίσεις της λογοτεχνίας: Το παρόν μεταπτυχιακό σεμινάριο, το οποίο εξετάζει τους δεσμούς της λογοτεχνίας με τη φιλοσοφία, εντρυφά σε έργα σπουδαίων Ελλήνων πεζογράφων / ποιητών της νεωτερικότητας και διά μέσου της σύνδεσης του φιλοσοφικού στοχασμού με την τρέχουσα κοινωνική συνθήκη και την εκάστοτε συγγραφική συνείδηση αποσκοπεί στην ενίσχυση της ερμηνευτικής και της κριτικής ικανότητας των φοιτητών. Δομή και Περιγραφή ως προς τις φιλοσοφικές προσεγγίσεις της λογοτεχνίας:

Το σεμινάριο ανοίγει με τη διαχρονική διερεύνηση του όρου φιλοσοφία και την τοποθέτηση του στο ιστορικό πλαίσιο της αμφίσημης σχέσης του με τη λογοτεχνία.

Στη συνέχεια, και κάποτε σε συσχετισμό με ξένες φιλολογίες, οι διαλέξεις θεμελιώνονται βασικά στους εξής πυλώνες:

α’) στην παρουσία της φιλοσοφίας εντός της λογοτεχνίας (συγγραφείς – στοχαστές / θεωρίες, έννοιες, φιλόσοφοι μέσα σε λογοτεχνικά κείμενα), δηλαδή στη θέαση της λογοτεχνικής εμπειρίας ως εμπειρίας της σκέψης,

β’) στην παρουσία της λογοτεχνίας εντός της φιλοσοφίας (φιλόσοφοι-καλλιτέχνες / λογοτεχνίζουσα έκφραση, μοτίβα, λογοτέχνες μέσα σε φιλοσοφικά κείμενα), δηλαδή στη σύλληψη της φιλοσοφίας ως είδους γραφής. Κλείνοντας, το σεμινάριο συλλογιέται τη συμπόρευση λογοτεχνίας και φιλοσοφίας στην αγωνιώδη ανθρώπινη περιπέτεια αναζήτησης του νοήματος.

Αντικείμενο και Στόχος ως προς τη συγκρότηση ταυτοτήτων:

Το παρόν μεταπτυχιακό σεμινάριο, το οποίο διερευνά τις ταυτότητες στη λογοτεχνία, εμβαθύνει σε σημαντικά έργα της σύγχρονης ελληνικής πεζογραφίας / ποίησης και διά μέσου της εξοικείωσης με τις σχετικές τάσεις της θεωρίας και της κριτικής επιδιώκει την ενδυνάμωση της αναγνωστικής και της διδακτικής επάρκειας των φοιτητών.

Δομή και Περιγραφή ως προς τη συγκρότηση ταυτοτήτων: Το σεμινάριο αρχίζει με τη γενική παρουσίαση του όρου ταυτότητα σε ποικίλα πεδία του επιστητού (ψυχολογία, φιλοσοφία, κοινωνιολογία κ.α.) και την ένταξη του στον ευρύτερο χώρο της λεγόμενης Πολιτισμικής Κριτικής της λογοτεχνίας.

Έπειτα, και συχνά σε συνάρτηση με την έννοια της ετερότητας, οι παραδόσεις ως επί το πλείστον περιστρέφονται γύρω από τους ακόλουθους άξονες:

α) τη συγκρότηση της ατομικής ταυτότητας (με βάση το έθνος / τη φυλή, τη θρησκεία, το φύλο / τη σεξουαλικότητα και το πολιτικό credo),

β) τη συγκρότηση της συλλογικής ταυτότητας (στη βάση της μνήμης, της ιστορίας, της κοινωνίας και της πολιτικής).

– Εκπρόσωποι της Γενιάς του Τριάντα Από την άλλη, σκοπός όσων θα καλύψουν τα Αρχεία Νεοελλήνων Λογοτεχνών είναι να εξοικειωθούν οι φοιτητές με τον χώρο της αρχειακής έρευνας, με έμφαση στα προσωπικά αρχεία. Πιο συγκεκριμένα, μετά από μια γενική εισαγωγή στην επιστήμη της Αρχειονομίας, θα συζητηθούν οι τεχνικές συγκρότησης και περιγραφής ενός προσωπικού αρχείου λογοτέχνη. Επιπροσθέτως, θα παρουσιαστούν χαρακτηριστικά παραδείγματα οργάνωσης και περιγραφής τέτοιων αρχείων και θα πραγματοποιηθούν επισκέψεις σε χώρους και Ιδρύματα που φυλάσσουν υλικό αυτού του είδους Ολοκληρώνοντας, το σεμινάριο επεξεργάζεται τη σφαιρική θεώρηση των επί μέρους ταυτοτήτων ως πιθανών πτυχών της ίδιας της λογοτεχνικής ταυτότητας των συγγραφικών μορφών.

Περιγραφή της χειρόγραφης παράδοσης, των φιλολογικών εκδόσεων και των διασκευών κειμένων της δημώδους βυζαντινής και της κρητικής λογοτεχνίας. Θα μελετηθούν αντιπροσωπευτικά κείμενα όπως:

– Ποίημα του Διγενή

– Πτωχοπροδρομικά ποιήματα

– Ιπποτικά Μυθιστορήματα

– Χρονικά

– Θρήνοι

– Ηθικοδιδακτική Ποίηση

– Έργα της κρητικής λογοτεχνίας – Έργα της Επτανησιακής Σχολής

– Εκπρόσωποι του Ελληνικού Ρομαντισμού και της Γενιάς του 1880

– Εκπρόσωποι της Γενιάς του Τριάντα

Από την άλλη, σκοπός όσων θα καλύψουν τα Αρχεία Νεοελλήνων Λογοτεχνών είναι να εξοικειωθούν οι φοιτητές με τον χώρο της αρχειακής έρευνας, με έμφαση στα προσωπικά αρχεία. Πιο συγκεκριμένα, μετά από μια γενική εισαγωγή στην επιστήμη της Αρχειονομίας, θα συζητηθούν οι τεχνικές συγκρότησης και περιγραφής ενός προσωπικού αρχείου λογοτέχνη. Επιπροσθέτως, θα παρουσιαστούν χαρακτηριστικά παραδείγματα οργάνωσης και περιγραφής τέτοιων αρχείων και θα πραγματοποιηθούν επισκέψεις σε χώρους και Ιδρύματα που φυλάσσουν υλικό αυτού του είδους.

Α. Σκοπός

Σκοπός του μαθήματος είναι η εξοικείωση των φοιτητών/τριών με την έννοια και φιλοσοφία της χρήσης των ηλεκτρονικών υπολογιστών στο πεδίο της μελέτης της γλώσσας, καθώς και με τις βασικές μεθόδους και τα εργαλεία επεξεργασίας του γλωσσικού προϊόντος. Το μάθημα έχει τόσο θεωρητικό όσο και πρακτικό/εφαρμοσμένο χαρακτήρα. Καταδεικνύεται το εύρος των πεδίων γλωσσικής έρευνας στα οποία μπορούν να εφαρμοσθούν επωφελώς οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές, ενώ, μέσω εργαστηρίων και πρακτικών ασκήσεων εμπεδώνουν οι φοιτητές/τριες τη χρήση των εξειδικευμένων ψηφιακών εργαλείων (ο ρυθμός διδασκαλίας των ψηφιακών μεθόδων διαμορφώνεται ανάλογα με τον βαθμό εξοικείωσης των συγκεκριμένων φοιτητών με την τεχνολογία των υπολογιστών). Έμφαση δίδεται στις εφαρμογές της υπολογιστικής γλωσσολογίας τόσο σε επιστημονικό/ ερευνητικό όσο και σε επαγγελματικό επίπεδο. Βασικό στοιχείο της συγκεκριμένης προσέγγισης είναι η δημιουργία ενός ισορροπημένου υποβάθρου σχετικά με την επεξεργασία των ποσοτικών (στατιστικών) γλωσσικών/ κειμενικών δεδομένων, αλλά και την ανάλυση και ερμηνεία των ποιοτικών (δομικών, λειτουργικών/επικοινωνιακών) χαρακτηριστικών της γλώσσας με τη βοήθεια της ψηφιακής τεχνολογίας.

Β. Διδακτικές ενότητες

1. ΓΕΝΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ: Γλώσσα και υπολογιστής – Ιστορική ανασκόπηση της χρήσης των υπολογιστών στη γλωσσική έρευνα – Είδη ψηφιακών εφαρμογών στο πεδίο της γλώσσας.
2. ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ: Γενικές αρχές και έννοιες της γλωσσικής έρευνας με χρήση υπολογιστή – Στατιστική/ ποσοτική ανάλυση της γλώσσας, στοιχεία γλωσσικής στατιστικής.
3. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ: Εργαλεία και μέθοδοι ψηφιακής επεξεργασίας βάσεων κειμενικών δεδομένων – Έννοια του ηλεκτρονικού σώματος κειμένων (corpus), είδη κόρπους – Σχεδιασμός σωμάτων κειμένων, συλλογή κειμενικών δεδομένων (data capture), μέθοδοι κειμενικής δειγματοληψίας και συλλογής κειμένων (corpus design), λογισμικό επεξεργασίας σωμάτων κειμένων, αυτόματη εξόρυξη γλωσσικών δεδομένων ποσοτικού χαρακτήρα – Εξειδικευμένα σώματα κειμένων (special/ custom-made corpora).
4. ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 1: ΛΟΓΙΣΜΙΚΟ ΣΩΜΑΤΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ: Πρακτική εξάσκηση χρήσης ελεύθερου λογισμικού επεξεργασίας σωμάτων κειμένων (σε αίθουσα ηλεκτρονικών υπολογιστών).
5. ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 2: ΣΩΜΑΤΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΑΝΑΦΟΡΑΣ: Έννοια του σώματος κειμένων αναφοράς (reference corpus) – Πρακτική εξάσκηση χρήσης σώματος κειμένων αναφοράς (ελληνικού και αγγλικού) ελεύθερα προσβάσιμων στο διαδίκτυο (σε αίθουσα ηλεκτρονικών υπολογιστών).
6. ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 3: ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΓΛΩΣΣΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ: Πρακτική εξάσκηση βάσει φύλλων ασκήσεων στην ποιοτική ανάλυση και ερμηνεία αυτόματα εξαχθέντων γλωσσικών δεδομένων (κατανομών συχνότητας, συμφραστικών πινάκων – concordances, πινάκων λεξικών συνάψεων – collocation tables κ.λπ.) (σε αίθουσα διδασκαλίας ή/και αίθουσα ηλεκτρονικών υπολογιστών).
7. ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΛΕΞΙΚΟΛΟΓΙΑ: Λεξικολογική ανάλυση βάσει ηλεκτρονικών σωμάτων κειμένων – Λεξικοστατιστική, αυτόματος εντοπισμός πολυλεκτικών μονάδων (multiword units) – Ψηφιακή/στατιστική προσέγγιση της λεξικής σύναψης (collocation) και της σημασιολογικής προσωδίας (semantic prosody) – Στοιχεία υπολογιστικής λεξικογραφίας.
8. ΣΩΜΑΤΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΚΑΙ (ΚΡΙΤΙΚΗ) ΑΝΑΛΥΣΗ ΛΟΓΟΥ: Κειμενική ανάλυση: ποιοτική ερμηνεία δεδομένων επεξεργασίας σωμάτων κειμένων για τον εντοπισμό χαρακτηριστικών του κειμενικού είδους, του μέσου (προφορικού/γραπτού, πολυτροπικού), του συγγραφέα κ.λπ. – Κριτική ανάλυση: ποιοτική ερμηνεία δεδομένων επεξεργασίας σωμάτων κειμένων για τον εντοπισμό υποκείμενων μηνυμάτων (έμφυλων, πολιτικών κ.ά.), σχέσεων ισχύος και κοινωνικής, εργασιακής κ.λπ. ιεραρχίας μεταξύ των χρηστών της γλώσσας, φαινομένων γλωσσικής επιθετικότητας και βίας κ.λπ.
9. ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΕΣ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Ι: Σώματα κειμένων σπουδαστών ξένης γλώσσας (learner corpora) – Έννοια του σώματος κειμένων σπουδαστών ξένης γλώσσας – Αρχές δειγματοληψίας, συλλογή δεδομένων – Έννοια της αντιπαραβολικής ανάλυσης διαγλώσσας (contrastive interlanguage analysis).

10. ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΕΣ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Π: Δημιουργία διδακτικού υλικού με βάση γλωσσικό υλικό προερχόμενο από σώματα κειμένων (Data-Driven Learning) – Πρακτική εξάσκηση: τεχνικές επιλογής χαρακτηριστικών (typical) και παιδαγωγικά κατάλληλων παραδειγμάτων γλωσσικών φαινομένων από σώματα κειμένων, σύνταξη διδακτικού υλικού βάσει αυτών.

Σε διαλεκτική σχέση με τις συνθήκες της νεωτερικότητας και της μετανεωτερικότητας, το μάθημα διερευνά την αποτύπωση του βιώματος σε κείμενα της νεοελληνικής και της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Αλλοτε ως μυθοπλαστική αποδόμηση και αναδόμηση της καθημερινότητας και άλλοτε ως λογοτεχνική μαρτυρία μιας εμπειρίας που στιγματίζει τον συγγραφέα, η έννοια του βιώματος διερευνάται σε σχέση με τα όρια της αναπαράστασης, την αφηγηματική κατασκευή του εαυτού, τη μνήμη και την αίσθηση του χώρου, τη σχέση λογοτεχνίας και ιστορίας, τη λογοτεχνική αφήγηση ως πολιτισμική παρέμβαση και ως πολιτική πράξη.